نفقه چیست؟
در نکاح دائم پرداخت هزینههای متعارف زندگی زن و فرزند از وظایف و تکالیف شوهر است که تحت عنوان نفقه مطرح میشود. طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه غذا، اثاث منزل و هزینههای درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض
قانون گذار ضمن ماده 1106 قانون مدنی این تکلیف قانونی و شرعی را به عهده مرد در نکاح دائم قرار داده است.ماده 1106 قانون مدنی در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است. فلذا حق دریافت نفقه در عقد موقت به زن تعلق نمیگیرد.
میزان پرداخت نفقه
میزان پرداخت نفقه و نوع آن به عوامل مختلفی بستگی دارد دادگاه ضمن کارشناسی شرایط زندگی و احتیاجات متعارف زن و فرزند سطح تحصیلات، محل زندگی ، جایگاه اجتماعی زن و خانواده اش و عادات زندگی وی میزان و نوع نفقه را تعیین میکند.
نفقه، علاوه بر شمول احتیاجات اولیه زندگی خوراک پوشاک تهیه مسکن و اسباب زندگی بهداشت و درمان نیازهای ثانویهی زن را نیز در بر میگیرد بعنوان مثال در صورتیکه زن عادت به داشتن مستخدم داشته باشد و یا در صورت ضعف و ،بیماری نیاز به پرستار و مراقب داشته باشد استخدام مستخدم و پرستار برای وی و پرداخت هزینه آنها از وظایف شوهر است.
در چه صورت زن مستحق دریافت نفقه نمیباشد؟
طبق ماده 1108 قانون مدنی هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود.
لذا پرداخت نفقه مستلزم ادای وظایف خاص و عام زناشویی زن نسبت به مرد است و چنانچه وی از انجام این تکالیف شرعی و قانونی خود نسبت به همسرش امتناع کند به وی نفقه تعلق نخواهد گرفت. البته لازم به ذکر است در صورتیکه این امتناع به دلیل وجود مانع موجه و مشروع باشد، زن مستحق دریافت نفقه خواهد بود.
بعنوان مثال زن به دلیل بیماری یا شرایط خاصی امکان تمکین نداشته باشد.
نکته: اگر زن بدون دلیل موجه و مانع شرعی از انجام وظایف زناشویی سر باز زند، ناشزه نامیده میشود و زن ناشزه مستحق دریافت نفقه نیست.
تمکین چیست؟
طبق ماده 1102 قانون مدنی همین که نکاح به طور صحیح واقع شد روابط زوجيت بين طرفين موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار میشود تمکین از جمله وظایف زوجه نسبت به زوج است.
به عبارتی دیگر تمکین یعنی پیروی کردن زوجه در انجام وظایف زناشویی از شوهر، سکونت در منزل مشترکی که شوهر اختیار کرده داشتن حسن معاشرت در خانواده که در اصطلاح حقوقی به آن تمکین خاص و عام اطلاق میشود.
آیا میتوان ضمن عقد نکاح شرط عدم پرداخت نفقه کرد؟
بله. مرد میتواند ابتدای عقد نکاح شرط کند که به همسرش نفقه نپردازد این شرط خالی از اوصاف شروط باطل است و به هیچ وجه خلاف مقتضای ذات عقد نیست هرچند که این عمل در منظر عمومی وجهه ی جالبی نخواهد داشت.
نکته: بهترین راه برای عدم پرداخت نفقه اثبات عدم تمکین زن است. برای مثال اگر زن شما برخلاف میلتان برای تحصیل به شهر دیگری رفته باشد و یا به جای سکونت در منزل تهیه شده توسط شوهر در خانه پدری اش سکونت ،کند میتوان از مصادیق بارز عدم تمکین در نظر گرفت و در این موارد مرد با ادعای عدم تمکین ،زن، هیچگونه تکلیفی به پرداخت نفقه نخواهد داشت.
نفقه در طلاق رجعی و بائن
طلاق رجعی طلاقیست که مرد میتواند در طول مدت عدهی ،طلاق به همسر خود رجوع کند. مدت عده، سه طهر بعد از عادت ماهانه .است فلذا در مدت عدهی طلاق ،رجعی مرد مکلف به پرداخت نفقه است.
البته مطابق ماده 1109 قانون مدنی در صورتیکه طلاق در حالت نشوز و عدم تمکین زن واقع شده باشد، زن حق نفقه ندارد.طلاق بائن طلاقیست که مرد امکان رجوع و بازگشت به زن را نخواهد داشت.
انواع طلاق بائن طلاق خلع طلاق مبارات طلا ،سوم، طلاق زن یائسه طلاق زنی که بعد از ازدواج با او آمیزش نشده باشد.
لذا مرد در طلاق بائن تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد.
نفقه زن در صورت فوت شوهر
مطابق ماده 1110 قانون مدنی در ایام عده ،وفات مخارج زندگی زوج عندالمطالبه از اموال آقاربی که پرداخت نفقه به عهده آنان است در صورت عدم پرداخت تامین میگردد.
در صورت فوت شوهر زن میتواند مطابله نفقه ایام عدهی وفات را از اموال به جا مانده از شوهر بنماید. مدت عده ی وفات چهار ماه و ده روز است پس از اتمام دوران عده حق مطالبه ی نفقه ی زن نیز پایان می یابد.
همچنین در صورتیکه مرد در دوران حیاتش نفقه ی زن را با وجود تمکین وی نپرداخته باشد، این امکان برای زن وجود دارد که ضمن مطالبه نفقه ی عدهی ،وفات نفقه ی ایام زناشویی دوران حیات همسرش را نیز که به وی پرداخته نشده است را بنماید.
نفقه ی زن جزء دیون ممتاز است و همسر متوفی و یا ورشکسته در دریافت نفقه اش بعنوان طلبش از شوهر اولویت دارد نسبت به سایر طلبکاران
ضمانت اجرای مدنی و کیفری عدم پرداخت نفقه
ضمانت اجرای مدنی اگر مرد توانایی پرداخت نفقه را داشته باشد مطابق ماده 1111 قانون مدنی : زن میتواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه ب محکمه رجوع کند در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد.
اگر مرد توانایی پرداخت نفقه را به دلیل عدم توانایی مالی نداشته باشد مطابق ماده 1129 قانون :مدنی در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه زن میتواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر او را اجبار به طلاق مینماید. همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه
ضمانت اجرای کیفری
زن میتواند با شکایت از شوهر مبنی بر ترک انفاق مطابق ماده 53 قانون حمایت خانواده، تعقیب کیفری وی را از دادگاه کیفری درخواست نماید. ماده 53 قانون حمایت خانواده هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقهی سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه 6 ( 6ماه تا دوسال حبس محکوم میشود.
تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف میشود.
نکته: این جرم مطابق با ماده 104 قانون مجازات اسلامی مصوب سال ،1392 از جرائم قابل گذشت است و در نهایت این شکایت منجر به دریافت نفقه نخواهد شد.
لذا برای دریافت نفقه باید دادخواست حقوقی مطالبه نفقه را با رعایت مقررات آئین دادرسی مدنی تنظیم و تقدیم دادگاه حقوقی کرد.